W bieżącym roku obchodzimy 230. rocznicę podpisania Ustawy Rządowej z dnia 3 maja 1791 r.. Ze względu na doniosłość tego wydarzenia Sejm Rzeczypospolitej ustanowił rok 2021 Rokiem Konstytucji 3 Maja, podkreślając w swojej uchwale, że Konstytucja stała się swoistym testamentem wolności, niepodległości i obywatelskości dla kolejnych pokoleń.

 Ustawa Rządowa była pierwszą w Europie i drugą w świecie nowoczesną ustawą zasadniczą, która wprowadzała w Polsce monarchię konstytucyjną, znosiła liberum veto i wolną elekcję, przekazując dziedziczność tronu po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego dynastii Wettinów. Jako podstawę ustroju przyjęła zasadę trójpodziału władzy, podnosiła statusu miast i mieszczan, odbierała prawo głosu szlachcie – gołocie, brała w opiekę rządu krajowego stan chłopski. Autorami Ustawy Rządowej byli ludzie oświecenia, wierzący w racjonalny porządek społeczeństwa i państwa, mający na celu „zabezpieczenie niezależnego bytu Rzeczypospolitej”. Obok króla Stanisława Augusta byli nimi: Ignacy Potocki, przywódca Stronnictwa Patriotycznego, ksiądz biskup Hugo Kołłątaj oraz Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu Czteroletniego.

Uchwalenie konstytucji w większości zostało przyjęte z entuzjazmem, w całym kraju głośno wołano „Wiwat król, wiwat sejm, wiwat wszystkie stany”.Choć ustawa  miała charakter reformatorski, nie była aktem doskonałym. Nie przełamała ostatecznie ustroju stanowego, nie wprowadziła zasady równości wszystkich wobec prawa. Zrywała z wieloma patologami tzw. demokracji szlacheckiej, co nie uchroniło jednak kraju przez upadkiem. Przeciwnicy reform zawiązali konfederację targowicką pod protektoratem carycy Katarzyny Wielkiej.  Po krótkiej i przegranej kampanii wojennej z Rosją oraz opowiedzeniu się króla po stronie targowiczan dokonał się II rozbiór Polski. Obradujący w Grodnie sejm skonfederowany, zwołany pod dyktando zaborców, odrzucił w całości dorobek Sejmu Wielkiego. Upadek państwa, po klęsce insurekcji kościuszkowskiej został przypieczętowany III rozbiorem. Mimo to Konstytucja od dwóch stuleci stanowi ważny i trwały element polskiej tradycji ustrojowej, a jej pamięć była i jest elementem budowania wspólnoty narodowej.

 Z okazji 230 rocznicy uchwalenia Ustawy Rządowej  Zamek Królewski przygotował wystawę Polskie elity a upadek Rzeczypospolitej, cykl wykładów online Wielcy ludzie majowej konstytucji oraz krótkie materiały filmowe. Zachęcamy do obejrzenia:

Konstytucja 3 Maja – historia prosto z Zamku  https://youtu.be/wCsmTBkxy5I

Konstytucja 3 Maja –  sekrety obrazu Jana Matejki   https://youtu.be/nBR1krjJo9Q