72 lata temu, 1 marca 1951 r., w więzieniu na warszawskim Mokotowie władze komunistyczne wykonały wyrok śmierci na dowódcach IV Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. W rocznicę ich śmierci obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Święto zostało ustanowione przez Sejm RP w hołdzie „bohaterom antykomunistycznego podziemia, którzy w obronie niepodległego bytu Państwa Polskiego, walcząc o prawo do samostanowienia i urzeczywistnienie dążeń demokratycznych społeczeństwa polskiego, z bronią w ręku, jak i w inny sposób, przeciwstawili się sowieckiej agresji i narzuconemu siłą reżimowi komunistycznemu”.

Żołnierze Wyklęci byli najliczniejszą w Europie antykomunistyczną konspiracją zbrojną, działającą  na terenie całej Polski, w tym także na Kresach Wschodnich. Tworzyli ją członkowie ogólnopolskich organizacji politycznych i wojskowych, ale także małe organizacje uczniowskie, podziemne drużyny harcerskie i lokalne grupy zbrojne. Wielu z nich było bohaterami walk z niemieckim okupantem podczas II wojny światowej. Łączyła ich niezgoda na podporządkowanie Polski reżimowi pochodzącemu z obcego nadania, odwaga, by stanąć do walki oraz tragiczne losy: pozbawienie wolności, nierzadko tortury i śmierć z rąk przedstawicieli aparatu władzy. Wszyscy zostali też skazani na zapomnienie, często chowani w masowych grobach, pod osłoną nocy, wymazani z kart historii bądź szkalowani przez komunistyczną propagandę jako „reakcyjne podziemie” i „wrogowie ludu”. Szacuje się, że w szczytowym okresie walki, w 1945 r., w podziemiu niepodległościowym działało bezpośrednio nawet 200 tysięcy osób.

Fenomen powojennej konspiracji niepodległościowej polega m. in. na tym, że była ona – aż do powstania „Solidarności” – najlepiej zorganizowaną formą oporu społeczeństwa polskiego wobec władzy komunistycznej. Bohaterowie podziemia niepodległościowego odegrali istotną rolę w odsuwaniu w czasie kolejnych etapów utrwalania systemu zniewolenia, a dla kolejnych pokoleń  stali się wzorem postawy patriotycznej i obywatelskiej.